Τι σημαίνει χαμηλή ωοθηκική εφεδρεία
Γράφει ο Γεώργιος Α. Πάντος, Καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας, ΑΠΘ, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Γονιμότητας και Στειρότητας, Μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου FIVI Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης, εξηγεί αναλυτικά.
Με τον όρο ωοθηκικές εφεδρείες εννοούμε το απόθεμα των ωοθηκών σε ωάρια και εκφράζει σε μία δεδομένη στιγμή τη δυναμική των ωοθηκών για γονιμότητα και κατά συνέπεια επίτευξη εγκυμοσύνης.
Επιπρόσθετα η εκτίμηση των ωοθηκικών εφεδρειών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην εξωσωματική γονιμοποίηση διότι προσδιορίζει την ανταπόκριση των ωοθηκών σε ωοθυλακιορρηκτικά φάρμακα και κατά συνέπεια τον αριθμό των ωαρίων που θα ληφθούν, έμμεσα προσφέρει μία ακριβέστερη πρόγνωση για επίτευξη εγκυμοσύνης, ενώ επιτρέπει και την επιλογή του βέλτιστου πρωτοκόλλου διέγερσης των ωοθηκών από τον θεράποντα ιατρό.
Είναι γνωστό ότι οι ωοθηκικές εφεδρείες μειώνονται με την ηλικία και εξαντλούνται στην εμμηνόπαυση. Κατά την κύηση ένα θήλυ έμβρυο έχει περίπου 6-7 εκατομμύρια ωάρια, τα οποία μειώνονται κατά τη γέννησή του σε περίπου 1-2 εκατομμύρια, 300-500000 κατά την εφηβεία, 25.000 στην ηλικία των 37 και περίπου σε 1000 σε ηλικία 51 ετών.
Παράγοντες που επηρεάζουν τις ωοθηκικές εφεδρείες
Διάφοροι παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη δεξαμενή των ωαρίων μίας γυναίκας που μπορεί να είναι γενετικοί, περιβαλλοντολογικοί και ιατρικοί όπως:
Ενδομητρίωση
Η ύπαρξη κύστεων ενδομητρίωσης έχει καταλυτικό ρόλο στον αριθμό των ωαρίων μίας γυναίκας και επηρεάζει αρνητικά τις ωοθηκικές εφεδρείες
Χειρουργική των ωοθηκών
Η αφαίρεση κύστεων των ωοθηκών κυρίως ενδομητριωσικών και δερμοειδών, αλλά και άλλων καλοήθων κύστεων έχει σαν αποτέλεσμα την κατ΄ανάγκη αφαίρεση και υγιούς ωοθηκικού ιστού, αλλά και μείωση της αιμάτωσης των ωοθηκών από τους χειρισμούς αιμόστασης.
Χημειοθεραπεία-ακτινοθεραπεία
Χημειοθεραπεία και ακτινοβολία στην πύελο έχουν σαν αποτέλεσμα μείωση των ωοθηκικών εφεδρειών και μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε πρόωρη εμμηνόπαυση.
Ηλικία
Γενικώς η ηλικία έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση των ωοθηκικών εφεδρειών.
Είναι γνωστό ότι οι κοινωνικές αλλαγές και το σύγχρονο μοντέλο ζωής οι οποίες έχουν επισυμβεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν σαν αποτέλεσμα τη μετατόπιση του χρόνου επίτευξης εγκυμοσύνης. Εάν λάβει κανείς υπ΄όψιν ότι η βέλτιστη βιολογικά ηλικία για κύηση είναι μεταξύ 25 και 35, αντιλαμβάνεται ότι η πιθανότητα μίας γυναίκας να μείνει έγκυος μειώνεται όχι μόνο ως φυσική σύλληψη αλλά και με τη βοήθεια των διαφόρων μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με τη πάροδο του χρόνου.
Ουσιαστικά λοιπόν, όσο μεγαλύτερες είναι οι ωοθηκικές εφεδρείες τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα επίτευξης εγκυμοσύνης. Δεδομένου ότι οι εφεδρείες των ωοθηκών μειώνονται με την ηλικία, αυτό έχει σαν επίπτωση και τη μείωση της πιθανότητας κύησης.
Μία γυναίκα που είναι σε ηλικία μεγαλύτερη από 35 έτη θα πρέπει να επισκεφθεί τον ιατρό της για εκτίμηση των ωοθηκικών εφεδρειών. Ουσιαστικά είναι το πρώτο και πολλές φορές ένα από τα σημαντικότερα βήματα για την εκτίμηση της γονιμότητάς της.
Πως θα εκτιμήσει ο Γυναικολόγος μου τις ωοθηκικές εφεδρείες?
Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι εκτίμησης των ωοθηκικών εφεδρειών που περιλαμβάνουν βιοχημικούς δείκτες (Antimullerian hormone-AMH), υπερηχογραφικούς (Antral Follicle Count-AFC), λειτουργικές δοκιμασίες (GnRH test κτλ), ποιοτική/ ποσοτική εκτίμηση των αποθεμάτων της ωοθήκης και τέλος επιβεβαίωση, η οποία έχει σχέση με την απόστνηση σε πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας και βέβαια επίτευξη εγκυμοσύνης. Οι σημαντικότεροι και πλέον αξιόπιστοι είναι οι εξής:
Anti-mullerian hormone (AMH)
Η ΑΜΗ θεωρείται σήμερα ο πλέον αξιόπιστος δείκτης ωοθηκικών εφεδρειών, δεδομένου ότι παρουσιάζει μικρές μόνο διακυμάνσεις, δεν επηρεάζεται από το αναπτυσσόμενο ωοθυλάκιο και από τον άξονα υποθάλαμο-υπόφυση. Πρακτικά χρειάζεται μία μικρή ποσότητα αίματος για τον προσδιορισμό της. Όσο μειώνεται ο αριθμός των ωοθυλακίων με την πάροδο του χρόνου τόσο μειώνεται και η τιμή της ΑΜΗ. Υψηλά επίπεδα υποδεικνύουν ηυξημένη πιθανότητα εμφάνισης συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών και κατά συνέπεια ο προσδιορισμός της έχει σημαντικό ρόλο όχι μόνο για την επιλογή του βέλτιστου σχήματος διέγερσης των ωοθηκών στην ΙVF, αλλά και της ενδεδειγμένης δοσολογίας.
Βέβαια η ΑΜΗ από μόνη της δεν αποτελεί δείκτη εάν μία γυναίκα θα μείνει έγκυος, ενώ η τιμή της σε μία δεδομένη στιγμή δεν σημαίνει ότι αυτή θα συνεχίσει να παραμένει ίδια, δεδομένου ότι μείωση της τιμής της είναι θεμιτή με την πάροδο του χρόνου. Εννοείται βέβαια ότι δεν είναι εφικτή η αύξηση της τιμής της.
Antral Follicle Count (AFC)
Ο αριθμός των αναπτυσσόμενων ωοθυλακίων (AFC) έχει ευρεθεί ότι σχετίζεται με τον αριθμό των πρωτογενών ωοθυλακίων και ως εκ τούτου χρησιμοποιείται ως ποιοτικός δείκτης των ωοθηκικών εφεδρειών. Για το τεστ αυτό ο Γυναικολόγος χρησιμοποιεί μία συσκευή υπερήχων και εκτιμά τον αριθμό των ωοθυλακίων στις δύο ωοθήκες κατά την διάρκεια της 2ης-5ης ημέρας του κύκλου. Πρακτικά είναι ο αριθμός των ωοθυλακίων τα οποία θεωρείται ότι θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια της IVF.
Έχω χαμηλές εφεδρείες. Τι σημαίνει αυτό?
Ένα χαμηλό ωοθηκικό απόθεμα δεν σημαίνει κατ΄ανάγκη ότι μία γυναίκα δεν μπορεί να μείνει έγκυος. Εξ άλλου καμία μέθοδος εκτίμησης των ωοθηκικών εφεδρειών είναι 100% αξιόπιστη και αντικειμενική.
Εάν υπάρχει υπογονιμότητα ο θεράπων ιατρός θα εκτιμήσει την κατάσταση και θα επιλέξει την βέλτιστη μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Εάν δεν υπάρχει άμεσα επιθυμία για τεκνοποίηση, τότε η κατάψυξη ωαρίων, η οποία με την μέθοδο της υαλοποίησης (vitrification) έχει εξαιρετικά αποτελέσματα είναι η καλύτερη επιλογή για διαφύλαξη της γονιμότητας μελλοντικά.
Τέλος, εάν οι ωοθηκικές εφεδρείες είναι χαμηλές και πρόκειται να γίνει επέμβαση στις ωοθήκες, ο θεράπων ιατρός θα πρέπει να επιλέξει τη χειρουργική εκείνη μέθοδο μα τη μικρότερη επίπτωση στις ωοθηκικές εφεδρείες.