Τρόποι προστασίας της ανδρικής γονιμότητας

Φώτιος Γκουτζιούλης, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, Αναπ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της FIVI

Υπογονιμότητα υπάρχει σήμερα στο 10-15% των ζευγαριών και, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, στο 40% των περιπτώσεων αυτών η αιτία μπορεί να βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στον άνδρα. Αίτια ανδρικής υπογονιμότητας μπορούν να είναι όλες οι καταστάσεις που μπορούν να διαταράξουν την παραγωγή φυσιολογικών σπερατοζωαρίων στους όρχεις (σπερματογένεση) και τη διαθεσιμότητα ικανού αριθμού αυτών.

Διαταραχές της σεξουαλικής λειτουργίας χωρίς ουσιαστική διαταραχή στην παραγωγή σπερματοζωαρίων, όπως στυτική δυσλειτουργία, δυσκολία στην εκσπερμάτιση, πρόωρη ή παλίνδρομη εκσπερμάτιση είναι λιγότερο συχνές ανδρικές αιτίες υπογονιμότητας, που χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση ή και ψυχολογική υποστήριξη.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η ανδρική υπογονιμότητα είναι διαταραχή του μηχανισμού της συνεχούς ομαλής παραγωγής σπερματοζωαρίων. Στην εξέταση του σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα) η κατάσταση αυτή εκδηλώνεται ως:

• μειωμένος αριθμός σπερματοζωαρίων (ολιγοσπερμία),
• μειωμένη κινητικότητα αυτών (ασθενοσπερμία),
• μείωση της αναλογίας των φυσιολογικών στην μορφολογία σπερματοζωαρίων (τερατοσπερμία) ή,

πολύ συχνά και ως συνδυασμός των τριών παραπάνω. Μπορεί επίσης να υπάρχει πλήρης έλλειψη σπερματοζωαρίων στην εκσπερμάτιση,  (ασπερμία ή αζωοσπερμία).

Αίτια ανδρικής υπογονιμότητας συνοπτικά είναι:

• Διαταραχές στα φυλετικά χρωμοσώματα, σε διάφορα γονίδια, ή στην ορμονική λειτουργία του άνδρα.
• Εξωγενείς βλαπτικές επιδράσεις στους όρχεις από την εμβρυική ακόμη ζωή.
• Ιδιοπαθής υπογονιμότητα, χωρίς σαφή αίτια, μέχρι και στο 50% των περιπτώσεων ανδρικής υπογονιμότητας.

Προστασία της γονιμότητας όταν υπάρχουν γενετικά ή ορμονικά αίτια

Δεν υπάρχει τρόπος προστασίας της γονιμότητας όταν τα αίτια είναι γενετικά ή ορμονικά. Στις καταστάσεις αυτές απαιτείται ορθή διάγνωση και κατάλληλη θεραπεία, ενώ η αιτία θα καθορίσει και την πρόγνωση.

Αντίθετα, υπάρχουν αρκετά περιθώρια για την προστασία της γονιμότητας του άνδρα στις δύο άλλες κατηγορίες:

Προστασία από εξωγενείς βλαπτικές επιδράσεις

• Θεραπεία της κρυψορχίας: Η μη κάθοδος των όρχεων πρέπει να αντιμετωπίζεται έγκαιρα στην παιδική ηλικία για την αποφυγή μόνιμης βλάβης.
• Εμβολιασμός για την παρωτίτιδα και άλλα ιογενή νοσήματα. Ο εμβολιασμός προφυλάσσει από την επιπλοκή της ιογενούς ορχίτιδας που οδηγεί σε μη αναστρέψιμη βλάβη της σπερματογένεσης.
• Θεραπεία της κιρσοκήλης. Είναι πολύ συχνό εύρημα σε άνδρες με υπογονιμότητα. Η χειρουργική αντιμετώπιση των μεγάλων κιρσοκηλών συνδέεται με μακροπρόθεσμη βελτίωση του σπέρματος.
• Αποφυγή και θεραπεία μικροβιακών φλεγμονών και σεξουαλικά μεταδιδομένων νοσημάτων. Η λοίμωξη από χλαμύδια ή και άλλα βακτήρια, (επιδιδυμίτιδα, χρόνια προστατίτιδα) προκαλεί σημαντικές βλάβες στην ανδρική γονιμότητα.
• Προφύλαξη από κακώσεις και τραυματισμούς. Προστατευτικά μέτρα σε αθλητικές δραστηριότητες (ποδηλασία, πολεμικές τέχνες) και άμεση χειρουργική αντιμετώπιση περιστατικών συστροφής των όρχεων.
• Κρυοσυντήρηση σπέρματος. Προτείνεται σε νέους άνδρες που θα υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή ακτινοβολίες για νεοπλασίες, καθώς υπάρχει σημαντική πιθανότητα βλάβης της σπερματογένεσης από τις θεραπείες αυτές.
• Αποφυγή χρήσης αναβολικών ουσιών Οι αναβολικές ουσίες με ανδρογονική δράση έχουν αρνητική επίδραση στην ορμονική λειτουργία και τη σπερματογένεση.

Πρόληψη της ιδιοπαθούς ανδρικής ολιγοσπερμίας και υπογονιμότητας

Σε μεγάλο αριθμό ανδρών η υπογονιμότητα είναι ιδιοπαθής, χωρίς εμφανή αιτία. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση για την επίδραση στην ανδρική γονιμότητα παραγόντων, που σχετίζονται με τη μόλυνση του περιβάλλοντος και το σύγχρονο τρόπο ζωής. Εξωγενείς παράγοντες μπορεί να συνδέονται με μείωση της ανδρικής γονιμότητας: η μόλυνση του περιβάλλοντος, ουσίες με οιστρογονικές ιδιότητες στη βιομηχανία τροφίμων, ακτινοβολίες, καθιστική ζωή, κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών. Είναι πιθανό ότι η βλάβη προκαλείται μέσω τοξινών κα οξειδωτικών παραγόντων με αρνητικό αντίκτυπο στη σπερματογένεση και με κατακερματισμό του DNA του σπέρματος.

Στο πλαίσιο του προβληματισμού αυτού έχουν προταθεί περισσότερο ή και λιγότερο τεκμηριωμένοι τρόποι για την προστασία της ανδρικής γονιμότητας:

• Αποφυγή της έκθεσης των όρχεων σε υψηλή θερμοκρασία. Οι όρχεις στην ανατομική θέση τους λειτουργούν φυσιολογικά σε θερμοκρασία 2-3 βαθμούς μικρότερη από την κεντρική θερμοκρασία του σώματος. Φαίνεται ότι η έκθεσή τους σε υψηλότερη θερμοκρασία επηρεάζει αρνητικά τη σπερματογένεση. Η χρόνια επαγγελματική έκθεση σε υψηλότερες θερμοκρασίες (επαγγελματίες οδηγοί, εργαζόμενοι σε φούρνους και τελευταία χρήστες lap-top) έχει αρνητική επίδραση στην ανδρική γονιμότητα.
• Αποφυγή καπνίσματος αλκοόλ και απαγορευμένων ουσιών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το κάπνισμα και η κατάχρηση ουσιών (κάνναβη, κοκαΐνη) προκαλούν “οξειδωτικό stress” και έχουν αρνητική επίδραση στο σπέρμα.
• Καταπολέμηση της παχυσαρκίας. Η αύξηση του λίπους συνδέεται με διαταραχές σε ορμόνες, πεπτίδια και μεταβολίτες με αντίκτυπο στο ορμονικό προφίλ και τη σπερματογένεση.
• Υγιεινή διατροφή και άσκηση. Η υγιεινή διατροφή πλούσια σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, καθώς και η σωματική άσκηση καταπολεμούν το οξειδωτικό stress και τις επιπτώσεις του στη γονιμότητα.