Παγώνοντας τον χρόνο: Διατήρηση της γονιμότητας με κρυοσυντήρηση ωαρίων και εμβρύων
Η κρυοσυντήρηση είναι μία εξαιρετικά χρήσιμη τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής γιατί δίνει τη δυνατότητα διατήρησης της βιωσιμότητας των κυττάρων για μεγάλο χρονικό διάστημα – θεωρητικά επ’ άπειρον – σε υγρό άζωτο και θερμοκρασία -196 ο C, με σκοπό τη χρησιμοποίησή τους μελλοντικά, παγώνοντας ουσιαστικά το χρόνο. Στον άνθρωπο, η μέθοδος αυτή εφαρμόστηκε αρχικά για την κρυοσυντήρηση σπέρματος – η πρώτη χρησιμοποίηση κρυοσυντηρημένων ανθρώπινων σπερματοζωαρίων για επίτευξη εγκυμοσύνης έγινε το 1953 – με πολύ καλά αποτελέσματα.
Η γέννηση το 1983 των πρώτων παιδιών από κρυοσυντήρηση εμβρύων, απόψυξη και εμβρυομεταφορά, αποτέλεσε σημαντική εξέλιξη στην εξωσωματική γονιμοποίηση γιατί επέτρεψε τη μείωση του αριθμού των εμβρύων που μεταφέρονται στη μήτρα και τη φύλαξη των υπεράριθμων για μελλοντική χρήση. Τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα μπορεί να μεταφερθούν στη μήτρα σε περίπτωση αποτυχίας της προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης ή σε περίπτωση επιτυχίας, όταν αργότερα υπάρχει η επιθυμία για νέα εγκυμοσύνη. Επίσης, σε περιπτώσεις κινδύνου για εμφάνιση του συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών, γίνεται κρυοσυντήρηση όλων των εμβρύων και εμβρυομεταφορά σε επόμενο κύκλο, οπότε, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, τα αποτελέσματα επίτευξης εγκυμοσύνης είναι εξίσου καλά, και μάλλον υψηλότερα, χωρίς κίνδυνο για τη γυναίκα. Το ίδιο μπορεί να γίνει και σε περιπτώσεις που η ανάπτυξη του ενδομητρίου δεν είναι καλή ή η εξέλιξη του κύκλου δεν είναι ιδεώδης.
Μέχρι πρόσφατα, η κρυοσυντήρηση ωαρίων με τις κλασικές μεθόδους δεν είχε καλά αποτελέσματα. Όμως, η νέα τεχνική υπερταχείας κατάψυξης, η υαλοποίηση, έδωσε εξαιρετικά αποτελέσματα στην επιβίωση των ωαρίων και εμβρύων μετά την απόψυξη, η οποία φτάνει το 90%, αλλά και στα ποσοστά εγκυμοσύνης. Η εξέλιξη αυτή κατέστησε εφικτή την κρυοσυντήρηση ωαρίων για διαφύλαξη της γονιμότητας.
Μία τέτοια περίπτωση είναι γυναίκες που έχουν προσβληθεί από καρκίνο και, πριν υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία, μπορούν να κρυοσυντηρήσουν τα ωάριά τους, ώστε να τα χρησιμοποιήσουν μετά την αποθεραπεία τους προκειμένου να τεκνοποιήσουν. Άλλωστε, αυτό γίνεται εδώ και χρόνια σε ανάλογες περιπτώσεις ανδρών, με την κρυοσυντήρηση των σπερματοζωαρίων τους.
Μία άλλη σημαντική εφαρμογή της κρυοσυντήρησης είναι η δυνατότητα που δίνει σε γυναίκες, που δεν είναι έτοιμες να κάνουν οικογένεια, να φυλάξουν τα ωάριά τους, ώστε να μπορέσουν να τα χρησιμοποιήσουν για τεκνοποίηση αργότερα. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τη γονιμότητα της γυναίκας είναι η ηλικία της. Η ιδεώδης αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας είναι από 20 ως 30 ετών, εφόσον μετά αρχίζει μία προοδευτική μείωση της γονιμότητας λόγω ελάττωσης του αριθμού και της ποιότητας των ωαρίων. Όμως, όπως είναι γνωστό, στη χώρα μας, η ηλικία απόκτησης του πρώτου παιδιού για τις γυναίκες έχει μετατεθεί κατά 10 ως 15 χρόνια και κατά μέσο όρο έχει φθάσει στην ηλικία των 35 ετών, με αρνητικές επιπτώσεις στη γονιμότητά τους. Ως εκ τούτου, η κρυοσυντήρηση ωαρίων μαζί με τα αντισυλληπτικά, προάγουν την αναπαραγωγική αυτονομία των γυναικών: η πρώτη δίνοντάς τους τη δυνατότητα μετάθεσης της ηλικίας τεκνοποίησης χωρίς αρνητικές συνέπειες και, τα δεύτερα, επιτρέποντας τον προγραμματισμό του χρόνου απόκτησης παιδιού.
Συμπερασματικά, η κρυοσυντήρηση εμβρύων αποτελεί απαραίτητο κομμάτι της εξωσωματικής γονιμοποίησης, δεδομένου ότι αυξάνει την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια της μεθόδου, ενώ η κρυοσυντήρηση ωαρίων δίνει στις γυναίκες τη δυνατότητα διαφύλαξης της γονιμότητάς τους για ιατρικούς ή κοινωνικο-πολιτισμικούς λόγους.
Βασίλης Ταρλατζής
MD, PhD, FRCOG (hon)
Ομ. Καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής, ΑΠΘ
Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου FIVI Fertility & IVF Center, European Interbalkan Medical Center
Εκλεγμένος Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Κολλεγίου (EBCOG)